Bewust(er) eten lijkt op een wijdverbreide religie. Het geeft zin, doel en invulling aan het leven. Het heeft nauwe banden met rechtvaardigheid, moraliteit, identiteit, (dieren)welzijn, bewust leven, zorg voor jezelf èn anderen; het geeft handvatten voor een goed leven. Het kent zijn eigen ‘evangelisten’ (ik noem ze spi-NAZI’s). Er is zelfs sprake van een nieuwe hemel (op aarde) met de belofte op een gezond, gelukkig en lang leven. Niet zo gek dat veel mensen hiermee bezig zijn.
Nu zal ik eerlijk opbiechten dat ik met deze hele beweging tot voor kort niet zo veel op had. Jezus is tenslotte het centrum van mijn leven. Niet dat ik er niets in vond zitten, maar het leek niet aan mij persoonlijk te raken. Of misschien ook wel, maar kon ik er niet zoveel mee. Tot ik recent de documentaire Cowspiracy keek en enorm onder de indruk raakte van de manier waarop de mens de aarde uitbuit door de consumptie van vlees, zuivel en eieren.
Niet dat ik denk dat je geen dierlijke producten mag consumeren, of dat dit alleen maar slecht voor je zou zijn (dit wil bijvoorbeeld een documentaire als Forks over Knives overdragen). Maar na diverse documentaires gekeken te hebben, met daarna de commentaren erop, kom ik tot de conclusie dat er veel tegenspraak is. Dan is melk gezond – het onderzoek daarop weer niet. Dan is soja een goed alternatief – dan weer giftig. Dan is overgaan op een plantaardig dieet het beste wat je kunt doen – dan lees ik verhalen van ziek geworden veganisten. Zoals ik het een expert hoorde zeggen: in veel documentaires en blogs lopen feit en fictie door elkaar.
Er zijn weliswaar veel verschillende ideeën over wat gezond eten zou zijn, er zijn talloze diëten en levensstijlen, maar er is ook een grote gemeenschappelijke grond. In dit blog wil ik kort aangeven hoe ik er zelf in sta, waarom, en wat ik denk dat de gemeenschappelijke grond is voor een gezond(er) leven.
Zoals ik het zie zijn de vier belangrijkste factoren die er voor zorgen dat mensen hun eetpatronen willen aanpassen de volgende:
- Gezondheid: vanwege medische aandoeningen en/of gezonder willen leven (waaronder willen afvallen).
- Dierenwelzijn: er is veel dierenleed vanwege het tegen lage kosten zoveel mogelijk vlees, zuivel of eieren willen produceren.
- Ecologische voetafdruk: de overconsumptie door teveel mensen vraagt meer dan de aarde op kan brengen.
Gezondheid
Gezondheid is denk ik op dit moment dè reden om vegetariër of veganist te worden. Of om te kijken naar alternatieve diëten zoals Paleo. En inderdaad, niemand kan ontkennen dat ons dieet ongezond is: te weinig voedzaam, teveel vetten, teveel suikers, E-nummers, etc. Onbewerkte producten zijn voedzamer en gezonder. Het is alleen (veel) duurder en bereiden kost meer moeite. Ook is er een duidelijke relatie tussen armere bevolkingsgroepen en ongezond (fastfood) eten. Voor mij persoonlijk is gezondheid een bijkomende reden om meer plantaardig te willen eten, maar niet de hoofdreden. Anderzijds; als een andere eet- en leefstijl zou zorgen voor een ongezonder leven zou ik het ook niet (mezelf) aanraden. Als gezondheid de enige reden zou zijn mijn eetpatronen te willen aanpassen, zou de Paleo leefstijl mij wel aanspreken. Dit vanwege de variatie van eten, het minderen met vlees (maar niet stoppen) en een zoeken naar onbewerkte (natuurlijke, biologische) producten.
Dierenwelzijn
Veel vegetariërs kiezen niet voor deze levensstijl omdat het gezonder zou zijn, maar vanwege het dierenleed. En inderdaad, vanwege de enorme vraag naar vlees, zuivel en eieren werkt dit dierenleed in de hand. Dieren zien we als, zoals ik het zelf ook al genoemd heb, producten. We leven niet meer in een tijd dat het eten van vlees een uitzondering was, maar waarin dagelijks (grote) hoeveelheden vlees worden geconsumeerd. Voor het produceren van vlees worden dieren zo snel mogelijk vet gemest voor de slacht, zitten kippen op een kluitje om eieren te produceren en komen koeien niet meer buiten. Een koe heeft 4 magen om gras te kunnen verwerken, maar eet soms zijn volledige volwassen leven geen gras meer. Het bijzondere dierenleven telt niet zolang de mens zijn buikje maar weet te vullen.
Alhoewel ik dit een belangrijk argument vind, was het voor mij tot op heden onvoldoende vanwege de alternatieven: biologische boeren, scharrelkippen, lokale produceren en consumeren. Eerlijkheidshalve moet ik hier bekennen: alhoewel ik dit vind (en vond), heb ik hier zelden daadwerkelijk naar gehandeld. In de winkel staand waren de (véél) goedkopere producten toch te aanlokkelijk voor mijn niet zo gevulde portemonnaie (oké, die heb ik echt al jaren niet meer). Maar ook het lokaal kopen van producten bleef om die reden, plus de extra te nemen moeite, uit.
Ecologische voetafdruk
De reden voor mij om toch echt serieus aan de slag te gaan met mijn eet- en leefpatronen is het argument van de ecologische voetafdruk. Deze voetafdruk gaat over de manier waarop we de aarde belasten: meer of minder. Voor mij gaat dat ook over goed rentmeesterschap: mensen hebben de opdracht om goed voor de aarde te zorgen (Gen.1:28).
De aarde is echter overbevolkt en steeds meer mensen eten steeds meer. Naar mate de welvaart toeneemt staat er ook steeds vaker vlees op het menu in landen waar dat minder gebruikelijk was. Wij (jij en ik) eten al ons hele leven een paar keer per week vlees, misschien zelfs elke dag (gemiddeld 58kg vlees p.p.p.j., 159 gram per dag). En met vlees bedoel ik ook vis. En zuivel. En eieren. Het is een wereldwijd probleem dat, om tot het in de winkel verpakte stukje vlees (e.a.) te komen, de aarde zwaar, te zwaar belast wordt. Ik ga hier niet alle argumenten ophalen, maar stip er in het kort een paar aan. Wil je een lijstje met argumenten hebben dan kun je bijvoorbeeld hier, hier, hier of hier kijken, en alhoewel er variaties zijn in de berekeningen komt het gemiddeld genomen wel overeen (of klik op het plaatje hiernaast).
De problemen met de massale consumptie van vlees, zuivel en eieren zijn bijvoorbeeld het grootverbruik van antibiotica (hoewel verboden nog steeds op grote schaal toegepast), het enorme verbruik van voer (en daarvoor de productie van genetisch gemodificeerde soja en maïs. Zo is voor 1 kg rundvlees ca. 25 kg voer nodig), de enorme uitstoot van methaan en CO2, het overschot aan mest (een ramp voor de natuur), het verbruik van gigantische hoeveelheden water (de vleesindustrie zou 8% gebruiken van het totale waterverbruik).
Maar ook de oceanen zijn overbevist (met bijvangst als bijkomend probleem), elk jaar 90 miljoen ton vis! Sommige vissoorten worden al met uitsterven bedreigd en als het zo doorgaat zijn we met 30 jaar door de visvoorraden heen. Je kunt je voorstellen wat dit met het ecologisch systeem doet: als de ene soort uitsterft, dan volgen anderen snel. Er komt disbalans in het ecosysteem. Dit is niet alleen vervelend voor de vissen, vissers en viseters, het zal een humanitaire ramp betekenen voor de kustrijke derdewereldlanden waar lokale bevolking afhankelijk is van de visvangst en consumptie. Kweekvis kan hierin een oplossing zijn, maar kent zijn eigen problematiek (kijk bijvoorbeeld eens hier of hier)
Wat mij persoonlijk schokte is dat 80% van de kap van regenwouden in Brazilië ten bate van de vleesindustrie is (met name sojavelden en weidegrond). In 2015 werd 5831 km2 van het regenwoud in Brazilië gekapt. 5831 km2! Ik heb vaak gedacht ‘iemand moet die kap tegenhouden, actievoerders, de Braziliaanse regering, iemand! Maar opeens ligt het (letterlijk) op mijn eigen bordje. Ik kan daadwerkelijk bijdragen door het minderen of stoppen met het consumeren van dierlijke producten en door over te stappen op plantaardige producten.
Conclusie
Ik ben niet principieel tegen het eten van vlees, vis, zuivel of eieren. Sterker nog: in vlees zitten noodzakelijke vitaminen die niet in plantaardige producten te vinden zijn (B12) en in vis de Omega 3-vetzuren. Toch, na dit alles gezien en gelezen te hebben kan ik niet meer blijven consumeren zoals ik deed. Het stadium van meer lokaal en biologisch produceren lijken we ook voorbij te zijn. De verhouding van wat er in het vlees wordt gestopt ten opzichte van wat het oplevert is totaal niet in balans. Dit is niet zo erg bij minder mensen, genoeg ruimte, en weinig consumptie. Rampzalig in de situatie waarin wij verkeren. Indien we in plaats van soja en maïs voor de vleesindustrie zouden verbouwen voor menselijke consumptie, zouden we veel meer (zo niet alle) mensen kunnen voeden. Het is een onverteerbaar idee dat in landen met onvoldoende voedsel en (dreigende) hongersnood, velden vol soja worden verbouwd voor het voeren van dieren.
Alle argumenten bij elkaar genomen (gezondheid, dierenleed, voetafdruk) kan ik het volgende concluderen:
- we kunnen de manier waarop we vlees, vis, zuivel en eieren consumeren niet blijven volhouden op de manier waarop we gewend waren, als we verantwoord met de aarde willen omgaan;
- we kunnen bijdragen aan het beperken van dierenleed door lokale en biologisch diervriendelijke producten te kopen, zoals vlees, melk, eieren, kaas direct van de boer. Of via initiatieven als koopeenkoe.nl e.a. (we weten dat goedkoop supermarkt vlees, of bijvoorbeeld vlees bij de McDonalds een enorme impact op de aarde hebben);
- er zijn alternatieve eet- en leefpatronen die meer recht doen aan de aarde èn onze gezondheid.
Een absolute dooddoener is voor mij ‘de druppel op een gloeiende plaat’ gedachte. Dat is wat ik nu een paar keer gehoord heb: ‘het helpt toch niet’, ‘wat maakt één persoon nu voor verschil’. Maar dat is natuurlijk kolder. Één dag geen vlees is een besparing van 1366 liter water en 2 kg veevoer. Dat zijn berekeningen van gemiddelden, het kan iets minder of iets meer zijn, maar het heeft hoe dan ook positieve impact.
Mijn persoonlijke conclusie: we consumeren meer dan de natuur kan opbrengen en maken de wereld daarmee kapot. Met name om die reden wil ik thuis geen vis en vlees meer eten en zuivel en eieren beperken zover als mogelijk. En ik ben er al achter dat dat ver is. Bij anderen of met etentjes zal ik misschien nog wel eens vlees e.a. eten. Ik ben er in ieder geval niet op tegen (en daar is ook een naam voor: flexanist) Vrouw en kinderen wil ik hierin meenemen, maar zij mogen natuurlijk hun eigen keuzes maken. Zo zullen ze (zeker in het begin) nog wel eens knakworst of een frikadel bij de friet willen. Of kaas op brood. Indien mogelijk wil ik dit lokaal inkopen bij een bio-boer. Nu na twee weken kan ik al zeggen: er gaat een nieuwe wereld open met maaltijden die ik nooit eerder bereid heb. Heerlijke producten en alternatieven. En het mooiste: het is in veel gevallen nog (veel) gezonder ook. Daarover hieronder kort nog enkele opmerkingen.
De gemeenschappelijke grond
Ik benoemde al eerder dat er veel verschil in mening is als het aankomt op gezond(er) eten. Maar ik kom er achter dat er ook een grote gemeenschappelijke grond is. Hier in het kort enkele (waarschijnlijk veel te korte) conclusies (zoek het vooral uit voor je eigen situatie):
- Bijna alle diëten werken om af te vallen, omdat bewust omgaan met wat je eet werkt.
- Meer groente eten. Dat is de belangrijkste en daar bestaat absoluut consensus over. Groenten zijn gezond en eten we simpelweg te weinig. Er is veel meer mogelijk met groente dan je waarschijnlijk tot nu toe geprobeerd.
- Minder vlees eten is ook simpelweg vanuit gezondheidsredenen een goed idee.
- Eet zoveel mogelijk onbewerkte en verse producten. De smaak is ook nog eens veel beter.
- Sommige groenten zijn rauw lekker en gezond; niet alle. Peulvruchten (alle groene bonen, pinda’s, tofu, soja) dienen eerst te worden gekookt of gefermenteerd, anders zitten er giftige stoffen in.
- Eet (zelf) gefermenteerde groenten (en fruit), homemade probiotica! Of probeer eens waterkefir. Goed voor de darmwerking.
- Voorkom zoveel mogelijk het gebruik van suikers. Dat is nog een reden om verse groenten te kopen, omdat in bijna alle ingeblikte groenten en fruit suikers zijn toegevoegd. Ook suikervervangers zijn vaak ongezond. Minst schadelijk zou stevia of oersuiker zijn.
- Eet je veganistisch bedenk dan dat je goed gevarieerd moet eten. Daarnaast moet je B12 en eventuele andere vitaminen extra innemen (zoals ijzer, vitamine D, eiwitten en B12. Een tekort aan B12 kan schade veroorzaken die onherstelbaar is). Zeker met kinderen je goed laten informeren!
- Vermijd (ongefermenteerde) soja als melkvervanger; dat zijn eigenlijk alle beschikbare soja-producten. Lees de etiketten goed. Gezonde vervangers zijn amandelmelk of kokosmelk.
- Vermijd zetmeel. Dit zijn koolhydraten die omgezet worden in glycose. Het lichaam heeft moeite om deze te verwerken. Zetmeel zit in aardappelen, koren (brood, ontbijtkoek, pasta) en peulvruchten. Alternatieven voor aardappelen zijn rijst, bulgur, plantaardige pasta. Alternatieven voor brood zijn havermout, roggebrood, fruit. Speldbrood is iets beter dan gewoon brood.
- Hydrateer voldoende (maar overdrijf niet), maar vermijd vruchtendranken en frisdranken. Het beste is water, koffie (max. 2 per dag), thee.
- Vermijd alcohol. Het beste is geheel te stoppen. Als je dit niet wilt, verminder je alcoholconsumptie dan zoveel als mogelijk.
- Beweeg voldoende. Zoals men zegt: zitten is het nieuwe roken. Sporten en bewegen zijn een belangrijke sleutel tot een gezonde levensstijl.
- Overeet jezelf niet, luister naar je lichaam.
- Snack gezond. Van gezonder eten zit je sneller (en langer) vol. Ik ken niemand die zich recent heeft overeten aan een zak wortels bijvoorbeeld.
- Last but not least: koud (af)douchen is super gezond.
Ik hoop dat je er iets aan hebt, maar maak jezelf vooral niet gek. Maak van gezondheid geen religieuze queeste, er zijn belangrijker zaken. Anderzijds is het ook niet onbelangrijk dat je zorg draagt voor de aarde, de natuur en daarmee ook voor jezelf. En blijf vooral genieten, juist ook met een gezondere levensstijl.